Luật sư Bùi Văn Kim bào chữa cho bị cáo Trần Tiến Vỹ, một trong 5 bị cáo bị VKSND tối cao truy tố về tội “Cố ý làm trái các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” theo Khoản 3 Điều 165 BLHS năm 1999; 01 bị cáo bị truy tố tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” theo khoản 3 Điều 285 BLHS năm 1999. Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội mở phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án liên tục từ ngày 18 đến ngày 21/9 và tuyên án vào ngày 25/9/2019.  Các bị cáo cùng bị truy tố, xét xử về tội “Cố ý làm trái…”, gồm ông Nguyễn Huy Ban, nguyên Tổng giám đốc BHXHVN, do đã ký và trực tiếp chỉ đạo thực hiện 11 hợp đồng cho Công ty cho thuê tài chính II (viết tắt là ALCII) vay với số tiền 630 tỷ đồng; ông Lê Bạch Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động, thương binh và xã hội, nguyên Tổng giám đốc BHXHVN, do đã ký và trực tiếp chỉ đạo thực hiện 03 hợp đồng cho ALCII vay với số tiền 380 tỷ đồng; ông Nguyễn Phước Tường, nguyên Trưởng ban Kế hoạch-Tài chính thuộc BHXHVN, do đã tham mưu cho các Tổng giám đốc BHXHVN ký và thực hiện 14 hợp đồng; bà Hoàng Hà, ông Trần Tiến Vỹ, nguyên là Trưởng phòng Kế hoạch-Tổng hợp thuộc Ban kế hoạch-Tài chính của BHXH Việt Nam, liên đới trách nhiệm trong việc soạn thảo Tờ trình và Hợp đồng để Nguyễn Phước Tường trình các Tổng giám đốc ký và thực hiện 14 hợp đồng cho ALCII vay tiền nêu trên, trong đó Vỹ liên quan 02 Hợp đồng; Hoàng Hà Liên quan đến 12 Hợp đồng, trong đó, có 01 Hợp đồng ngắn hạn đã thanh toán xong.

Đối với bị cáo Trần Tiến Vỹ, liên đới chịu trách nhiệm đối với các Hợp đồng số 01 ngày 4/4/2008 và Hợp đồng số 02 ngày 14/4/2008 giúp Nguyễn Phước Tường  trình Tổng giám đốc BHXH Việt Nam ký cho ALCII vay số tiền 100 tỷ đồng, được Agribank bảo lãnh tại Thư bảo lãnh số 800/NHNo-KHTH ngày 13/3/2008.

Cáo trạng truy tố và quá trình luận tội, đại diện Viện KSND thành phố Hà Nội xác định các bị cáo Nguyễn Huy Ban, Lê Bạch Hồng, Nguyễn Phước Tường, Hoàng Hà và Trần Tiến Vỹ mặc dù biết Luật BHXH năm 2006 quy định BHXHVN chỉ được cho các Ngân hàng thương mại vay vốn nhưng từ năm 2008 đến 2009, các bị cáo đã cho ALCII là tổ chức tài chính phi ngân hàng vay số tiền 1.010 tỷ đồng; do ALCII phá sản không có khả năng thanh toán cho BHXHVN số tiền 769 tỷ đồng (số tròn) tiền gốc; 928 tỷ đồng tiền lãi. Hành vi của các bị cáo là cố ý làm trái quy định tại Điều 96, Điều 97 Luật BHXH năm 2006 và các quy định pháp luật liên quan.

Cơ quan công tố cũng cho rằng khi Luật BHXH năm 2006 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2007 nên các Thỏa thuận số 01 ngày 25/3/2003 và các Thư bảo lãnh số 800/NHNo-KHTH ngày  13/3/2008 và Thư bảo lãnh số 1441//NHNo-KHTH ngày 22/4/2008 của Agribank cũng vô hiệu (căn cứ CV văn số 6183 ngày ngày 15/8/2018 của Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính). Riêng Thư bảo lãnh số 4407 ngày 22/10/2008 của Agribank (điều chỉnh giảm số tiền bảo lãnh của hai bảo lãnh trước) nhưng do bị cáo Thủy khi nhận được đã không trình lãnh đạo nên các bị cáo phải chịu trách nhiệm bồi thường; bị cáo Thủy phạm tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Viện kiểm sát Hà Nội áp dụng Điều 38, điểm s khoản 1, 2 Điều 51, khoản 1 Điều 54 BLHS năm 2015 đề nghị HĐXX tuyên Trần Tiến Vỹ mức hình phạt từ 3-4 năm tù giam (khoản 3 Điều 165 BLHS năm 1999 quy định hình phạt tù từ 10 năm đến 20 năm); bồi thường một phần thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra.

Trong bài phát biểu tranh tụng, các LS bào chữa cho các bị cáo Ban, Hồng, Tường, Hoàng Hà đã sử dụng các tài liệu, chứng cứ, đặc biệt là Quyết định số 27/2019/QĐ-PT ngày 6/6/2019 của TAND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh về giải quyết kháng nghị, khiếu nại quyết định tuyên bố phá sản, trong đó nhận định việc BHXHVN cho ALCII là đơn vị trực thuộc Agribank và được Agribank bảo lãnh, vay tiền là đúng pháp luật, đúng nguyên tắc thỏa thuận theo quy định tại Điều 4 BLDS năm 2005 và Điều 90 Luật BHXH năm 2006. Do đó, các LS đều thống nhất khẳng định: BHXHVN cho ALCII vay tiền là đúng đối tượng; Thỏa thuận số 01 và các Thư bảo lãnh số 800, Thư bảo lãnh số 1441 và Thư bảo lãnh số 4407 có hiệu lực pháp luật. Về chủ quan các bị cáo hoàn toàn không cố ý; không nhận thức được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, không thấy trước được hậu quả do hành vi của mình gây ra…

Để bào chữa cho bị cáo Trần Tiến Vỹ, bị truy tố xét xử về tội “Cố ý làm trái…” theo Khoản 3 Điều 165 BLHS năm 1999 với vai trò đồng phạm, một mặt, LS Bùi Kim phát biểu quan điểm đồng tình với lập luận, chứng minh của các LS đồng nghiệp. Đồng thời, bổ sung ý kiến:

Một là, Cáo trạng sử dụng công văn số 6183 của Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính kết luận Thỏa thuận số 01 và các Thư bảo lãnh của Agribank vô hiệu là không đúng pháp luật; bởi các cơ quan này không có thẩm quyền tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu;

Hai là, Cáo trạng không sử dụng Quyết định số 27 của Tòa cấp cao thành phố Hồ Chí Minh như một tài liệu, chứng cứ để giải quyết vụ án, là thiếu sót. Ngoài ra, LS cũng phân tích động cơ, mục đích của Vỹ chỉ là người thực hiện chức trách, nhiệm vụ theo quy định của pháp luật và của lãnh đạo BHXHVN giao cho; Vỹ không cố ý làm trái quy định của Nhà nước… Sau khi phát biểu quan điểm LS đề nghị Đại diện Viện kiểm sát Hà Nội phân tích rõ hơn về vai trò đồng phạm của Trần Tiến Vỹ trong trường hợp phạm tội “Cố ý làm trái…”; đề nghị cụ thể hóa đề xuất Agribank phải chịu bồi thường “một phần thiệt hại” là bao nhiêu ? Liên quan đến hợp đồng cho vay nào ? 

Các Luật sư bảo vệ quyền lợi cho Agribank đồng tình với Viện kiểm sát, khẳng định Thỏa thuận, Thư bảo lãnh vô hiệu kể từ khi Luật BHXH có hiệu lực, phủ nhận trách nhiệm bồi thường thiệt hại do bảo lãnh cho ALCII vay tiền. Tuy nhiên, trong phần đối đáp, Đại diện VKS Hà Nội hầu như không đưa ra lập luận mới, không bổ sung phân tích gì thêm

mà cho rằng các bị cáo, các LS bào chữa cho các bị cáo không đọc kỹ Cáo trạng; không nắm vững pháp luật…và khẳng định VKS truy tố các bị cáo phạm tội “Cố ý làm trái…” là có cơ sở.

Chiều ngày 25/9/2019 (03 ngày nghị án), Hội đồng xét xử tuyên án đối với các bị cáo. Bị cáo Trần Tiến Vỹ bị tuyên mức án 03 năm tù giam (mức thấp nhất của khoản 2 Điều 165 BLHS); Về trách nhiệm dân sự: bị cáo Vỹ chịu trách nhiệm bồi thường cho BHXHVN 40 tỷ đồng.          

Qua vụ án này, nhận thấy Viện kiểm sát thực sự lúng túng khi truy tố các bị cáo phạm tội “Cố ý làm trái…”; phần trách nhiệm dân sự, cố tình lờ đi các nhận định, nhận xét của Quyết định số 27 của Tòa cấp cao thành phố Hồ Chí Minh. Mặc dù vậy, Viện kiểm sát cũng phải đề nghị HĐXX buộc Agribank phải chịu bồi thường một phần thiệt hại cho BHXHVN.

Hội đồng xét xử đương nhiên là đồng tình, thống nhất với quan điểm truy tố của Viện kiểm sát. Nhưng có một số phân tích đáng chú ý khi áp dụng Luật BHXH năm 2006: Điều 96 quy định nguyên tắc đầu tư, cho vay của BHXHVN là Bảo đảm hiệu quả, an toàn, thu hồi được ngay khi cần thiết; Điều 97 quy định đối tượng được cho vay là Ngân hàng thương mại Nhà nước; BHXHVN cho ALCII vay tiền là không đúng đối tượng; thiệt hại xảy ra kể từ khi ALCII bị tuyên bố phá sản…Do đó, các bị cáo phạm tội cố ý làm trái là có cơ sở và phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại; Agribank bảo lãnh cho ALCII vay tiền của BHXHVN nên phải chịu trách nhiệm bồi thường cho BHXHVN một phần thiệt hại với số tiền 862 tỷ đồng…Tuy nhiên, HĐXX không phân tách trách nhiệm dân sự đối với từng bị cáo liên quan đến các Hợp đồng cụ thể, nên mặc dù các Hợp đồng cho vay do bị cáo Vỹ soạn thảo là có bảo lãnh và thuộc trách nhiệm bồi thường của Agribank nhưng HĐXX vẫn tuyên bị cáo Vỹ phải bồi thường cho BHXHVN số tiền 40 tỷ đồng.